خلاصه سخنرانی ایراد شده توسط آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد در روز جهانی صلح به دعوت دفتر نمایندگی سازمان ملل در ایران با همکاری مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی . منتشر شده در روزنامه اطلاعات ۱۸ / ۳ / ۹۶

فغان ز جغد جنگ ومرغوای او / که تا ابد بریده باد نای او
بریده باد نای او و تا ابد / گسسته وشکسته پر و پای او
زمن بریده کرد آشنای من / کز او بریده باد آشنای او
شراب او زخون مرد رنجبر / وز استخوان کارگر غذای او
تف سموم او زدشت ودر / کند زجانورتفیده تا گیای او
ملک الشعرای بهار.

دکتر محقق داماد

در میان نویسندگان رایج معمولا پدر صلح جهانی وحتی حقوق بشرراایمانوئل کانت فیلسوف آلمانی قرن ۱۸ میلادی دانسته اند. لقب دادن کانت به این عنوان به خاطر تالیف رساله ایست که در انگلیسی به ( perpetual peace ) از متن آلمانی آن ترجمه کرده اندودر فارسی بنام صلح پایدار توسط آقای صبوری ترجمه شده وبرخی برای این جمله آرامش ابدی یا صلح جاویدان آن ترجیح میدهند. این کتاب را کانت بعد از حمله فرانسه به امپراطوری پروس بودتالیف کرده ودقیقا تاریخ تالیفش شش سال قبل از مرگ اوست.

علت نامگذاری این عنوان رابرای کتاب ا ز جمله ای از کانت در متن کتاب روشن میشود که داستان جالبی است . در متن کتاب یکجا آمده است :مهمانخانه داری هلندی روزگاری این عبارت طنز آمیز را با تصویری از یک گورستان بر بالای تابلوئی که برسر در هتل نصب کرده بود چنین نگاشت : «نمی دانیم این عبارت در مورد عموم انسان ها صادق است، یابه ویژه در مورد سران دولت ها با اشتهای سیری ناپذیرشان برای جنگ، یا تنها در مورد فیلسوفان که در رویای خوش صلح جاوید (یا آرامش ابدی) فرو می روند . – ».

از متن کتاب ظاهراکانت از نامی که بر کتابش گذاشته نوعی طعن وشوخی در نظر داشته ولااقل اندکی بوی یاس و ناامیدی میدهد .یعنی صلح پایدار جایش قبرستان است ومیان مردگان برقرارمیگردد نه زندگان. وبه دیگر سخن جنگ از لوازم ومقتضیات ماهیت بشری است . این نظر را البته برخی حکمای یونان باستان داشته اند که می گفتند بشرموجودی است زیادت طلب وهمین ویژگی اورا به جنگ وامیدارد.ولی به هرحال کانت به یقین اینگونه فکر نمی کرده و کتابش نشان میدهد که تلاشی است برای تحقق صلح جهانی.
ممکن است این سئوال مطرح شود که کانت چه کار ابداعی کرده که لقب پدر صلح جهانی برای اوثبت شده درحالیکه قبل از او در زمینه صلح کتابهای مختلفی نوشته اند. مثلا گروسیوس هلندی که در اوائل قرن ۱۷ میلادی میزیسته کتابی بنام صلح وجنگ نوشت و به خاطر تالیف همین کتاب مغضوب پادشاه هلند قرار گرفت وبه زندان افتاد .

در باب علت تالیف کتاب حقوق جنگ و صلح در مقدمه این کتاب گروسیوس چنین نوشته است:
« دیدم که در سراسر عالم مسیحیت یک لجام گسیختگی در جنگ حکم فرمایی می کند که حتی اقوام بربر می بایست از آن شرم داشته باشند. به علل به معنی و حتی بدون دلیل به اسلحه متوسل می شدند و هنگامی که اسلحه به دست می گرفتند، هیچ گونه احترام برای قوانین الهی و بشری قایل نبوند مانند این که از آن لحظه مردم خودرا مجاز دانستند که هر جنایتی که می خواهند مرتکب شوند، بدون اینکه به هیچ قیدی خود را پایبند بدانند»

گروسیوس حقوق طبیعی را مطرح کرد والبته قبل از او توماس آکوئیناس و بسیاری دیگر از فلاسفه مطرح کرده بودند. بنابراین چرا کانت را پدر صلح جهانی لقب داده اند؟ پاسخ این است که آری قبل از کانت هم موضوع صلح وعدالت وامثال این گونه مفاهیم را بسیاری مطرح کرده بودند ولی به هیچ وجه ساز وکاری را ارائه نداده بودند .نظامی را طراحی
نکرده بودند. کانت اولاً کرامت ذاتی بشر را مطرح کرد و گفت کرامت از ذات حقیقت جوی بشر سرچشمه میگیرد هرچند که برخی به حقیقت نرسند ولی استعداد آن در تمام انسانها وجوددارد و ثانیاً کانت به راه حلی رسیده که یک راه حلی حقوقی است.او پیشنهاد تشکیل سازمانی راکه چیزی شبیه سا زمان ملل فعلی است مطرح می کند یعنی سازمانی از بیرون ناظر بر صلح جهانی باشد.گروسیوس در هیچ جای از کتابش نظامی پیشنهاد نکرده بود.

رساله کانت به زبان اصلی او یعنی آلمانی تالیف شده است که البته در زمان فعلی به زبان های مختلف ترجمه شده حدود ۱۳۰ صفحه است . یکی از منتقدین کانت مینویسد به عدد صفحات این رساله ، در آلمان جنگ اتفاق افتاده است !!.
هیچ کس نمی تواند نقش سازمان ملل را در تحقق صلح منکر شود ولی از طرفی نمی توان گفت که با تشکیل سازمان ملل عفریت جنگ برای همیشه از میان جامعه بشریت رخت بربسته است.از پیام اقای دبیر کل سازمان ملل در روز جهانی صلح کاملاً پیداست که سازمان ملل خود متوجه شده است که تحقق صلح بدون کار فرهنگی امکان پذیر نمیباشد. ایشان نوشته بودند که ما باید سعی کنیم که فرهنگ صلح را در میان جوامع بالا ببریم وانسانها را علاقمند به صلح کنیم .

من دراینجا می خواهم به نکته ای اشاره کنم وآن این است که مسئله توصیه به صلح و سلام از مسلمات ادبیات اسلامی ودرراس آن قران مجیداست . در قرآن مجید به عنوان یک اصل کلی آمده است که «الصلح خیر») سوره نساء / ۱۳۸) یعنی صلح ؛ بهترین نیکی هاست. «سلام» که به معنای صلح وآشتی است نامی از نامهای الهی )سوره حشر / ۳۳) و شعار اسلامی در دنیا وشعار بهشتیان (سوره ابراهیم / ۲۳) است.
در قرآن مجید سوره ای به عنوان سوره فتح یعنی پیروزی وجوددارد.این عنوان اشاره به قرارد صلح معروف به صلح حدیبیه است . صلحی که میان رسول الله(ص) با مشرکین مکه منعقد شد. قرآن مجید صلح را « پیروزی آشکار » خوانده است :
إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُبِینًا – حقا که ما فتحى نمایان براى تو پیش آوردهایم.

حضرت حسن بن علی (ع) سبط اکبر رسول الله (ص) وامام دوم شیعیان برای جلوگیری از خونریزی با معاویه برغم آنکه حکومت او را نامشروع میدانست صلح کرد. به نظر محققین تاریخ شیعی ، امام حسین(ع) حتی بعد از وفات امام حسن (ع) نیز به معاهده او پایبند بود و هیچگاه بر خلاف اراده برادرش اقدامی نکرد .( جعفریان،رسول ، تاریخ خلفا،/ص ۳۸۹ – ۳۹۰ برای نظر مخالف رک: الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ج ۵ ، ص ۱۶۰ ؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۶ ، ص ۲۳)
ولی نمی توان از این حقیقت چشم پوشید که منابع ادیان اعم ازاسلام ، مسحیت ویهودیت به دست هرکس بیفتد براساس طرز فکر خود تفسیر می کند. درقرون وسطی آنهمه خشونت بنام دین صورت گرفته وهم اکنون ما می بینیم عده ای در منطقه بنام دین مهمترین خشونت ها را مرتکب میشوند و زندگی را برای انسانها سخت ، دشوار و به جهنمی سوزان مبدّل ساخته اند. به یقین برای روحیات خشونت طلب دستاویزهائی برای تفسیرهای خشن از دین وجود دارد که برای اقناع خود و یا اسکات دیگران به آنها متوسل شوند.
ما برای تحقق صلح باید ساز و کاری بیندیشیم که دین بهانه افرادی که باروحیه خشن پا به عرصه دین می گذارند و بنام دین خشونت میکنند قرارنگیرد. برای ترویج فرهنگ صلح خواهی و تحقق آرامش در جامعه ما باید از آموزش و پرورش آغاز کنیم و از همه وسائل به خصوص هنر استفاده کنیم و کودکان را مشتاق صلح ،مهربانی وتحمل و مدارا تربیت کنیم.

جناب آقای یونسی، مشاور محترم زیاست جمهوری در سخنرانی خود فرمودند که ریاست محترم جمهوری ایران در شعار جهان بدون خشونت بسیار پابرجا هستند .استدعای من آنست که پیام مرا به عالیجناب ریاست محترم جمهوری برسانند که ایشان در کشورخودمان در کنار شعارصلح وعدم خشونت در جهان، که بسیار شعار قرآنی و انسانی است، به مقامات ومسئولین تحت امر خود دستور بدهند که فرهنگ صلح دوستی ،آرامش وضد خشونت را در داخل کشور ترویج نمایند وبرای تحقق آن تلاش کنند. به آموزش پروش دستور بدهند که با مشورت کارشناسان خبیر برای آموزش دادن صلح دوستی وآرامش ونیز حفظ محیط زیست طبیعی به کودکان از کودکستان ودبستان طرحی خردمندانه تهیه نمایند وعملی سازند. به وزارت علوم ، تحقیقات وفناوری دستور بدهند برای اعتلای فرهنگ آرامش،دوستی ومهربانی در درون دانشگاهها راههای مقتضی را مطالعه فرمایند. به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دستور بدهند که برای ترویج اینگونه مفاهیم مساعی جمیله خویش را معمول نمایند.

برای بالا بردن فرهنگ این مفاهیم راههای مختلفی وجوددارد که حسب مورد تفاوت میکند. یکی از راههای آن که شاید در راس باشد راه هنر است .اصولاً ارتقای هنر در کشور رابطه مستقیم دارد با تقلیل جنایت واعتیاد وامثال آنها. اگر از هنر مندان کشورمان بخواهیم که درراههای رفع روحیه خشونت کار کنند من مطئنم که فرزندان این سرزمین آماده هرگونه تلاش وابداع ونوآوری هستند.
با کمال تاسف روان جامعه ما عبوس وخشن شده است. درجرائد و خیابانها همه روزه نمونه های زیادی می بینیم که دواتومبیل به خاطر عدم گذشت و دادن حق تقدم به دیگری کارشان به نزاع کشیده وبا تلخ گوئی به روی هم پنجه وحتی گاهی طپانچه کشیده اند. ما از صدا وسیما می خواهیم که اگر صحنه دفاع مقدس را نشان میدهند و جان نثاریها و فداکاریهای خالصانه عزیزان ما را در دفاع از وطن اسلامی نشان میدهند صحنه های مهربانی ها وصمیمیتها و انسان دوستی های برگرفته از تعالیم و آموزه های دینی که درهمان میدان ها از آن ها دیده شده وواقعا آموزنده است نیز نشان دهد. از آن گذشته فیلم هائی که برای سرگرمی مردم ساخته میشود با استفاده از هنر اسلامی لااقل برخی را به آموزش دوستی،مهربانی ،آشتی ملی وصمیمیت اختصاص دهد و نه فقط صحنه های دروغین کشتار و خونریزی.

مسئولین محترم صدا وسیما باید توجه داشته باشند که دین اسلام مجموعه ای است کامل و هرگز نباید آنرا یک بعدی ارائه دهند .ارائه دادن یک بعدی دین عملی انحرافی بلکه خیانتی بزرگ است . دین اسلام مجموعه ای است که اگر یکسویش دفاع خونین ، فداکاری وجان نثاری است ، سوی دیگر آن مهربانی ، دوستی ، برادری ، ولایت به معنای محبت است. تا آنجا که امام باقر (ع) فرموده اند: هل الدین الا الحب مگر دین جز دوستی چیزدیگری است ؟ (بحارالانوار، ج ۶۶ ، ص ۲۳۸.)
والسلام.