آیت الله سید مصطفی محقق داماد گفت: شاید امروز ذائقه شرقی یک تالیف غربی را نپسندد همانطور که شاید ذائقه غربی هم تالیف شرقی را نپسندد، اما این کتاب به نوعی نوشته شده است که کاملا مطلوب ذائقه غربی است و آن را می‌پسندد.
به گزارش خبرگزاری کتاب‌ایران (ایبنا) شب «کتاب تفسیر معاصرانه قرآن کریم» به همت مجله فرهنگی بخارا و با حضور استادان و چهره‌های برجسته حوزه فلسفه، عرفان و قرآن پژوهی یکشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه در فضای مجازی برگزار شد.
آیت الله سید مصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی‌فرهنگستان علوم‌ایران در‌این برنامه طی سخنانی گفت: بنده در جریان تالیف اصل کتاب The Study Quran بودم و به خاطر دارم که در یکی از سفرهایی که به واشنگتن داشتم حضرت استاد جناب آقای دکتر سید حسین نصر تشریف آوردند و به من فرمودند که مدت‌هاست عده‌ای به من توصیه می‌کنند که ترجمه‌ای از قرآن بکنم یا تفسیری از قرآن به انگلیسی تالیف کنم. عده‌ای، وقتی می‌گفتند همه تفسیر المیزان را به انگلیسی ترجمه کنیم، جناب آقای دکتر نصر گفتند که من در واقع دیدم که با‌این کار موافق نیستم، المیزان برای محیط غربی نوشته نشده است. لذا من موافقت نکردم، اما اخیرا عده زیادی به من فشار آوردند و من روی آن فکر کردم.
او اضافه کرد: به خاطر دارم که گفتند روزی بعد از نماز صبح استخاره با قرآن کردم و احساس کردم این وظیفه‌ای است که برعهده من گذاشته شده است، آن روز می‌فرموند که‌این تصمیم را گرفته‌ام و بنا دارم که‌این کار را بکنم. آن زمان از من خواستند که به‌ایشان کمک کنم و دو مساله را از من خواستند: اولا گفتند که من تصمیم گرفته ام که این کتاب را غیر از ترجمه قرآن از حدود چهل تفسیر تلخیص کنم و در حاشیه‌این ترجمه بیاورم، اما مهم‌تر از آن یک سری مقاله در مورد قرآن بود که از افرادی درخواست کردند تا در برخی موضوعات قرآنی مقاله بنویسند.
محقق داماد ادامه داد: ایشان از من خواستند با عنوان مکتب های کلامی‌و فلسفی که تحت تاثیر قرآن به وجود آمده اند، مقاله‌ای بنویسم. خواهش و پیشنهاد دیگر‌ایشان به من‌این بود که در آیات الاحکام به‌ایشان کمک کنم و نظارتی داشته باشم تا احیانا اشتباهی در ترجمه پیش نیاید. من هر دو امر را پذیرفتم. اولا آن مقاله را نوشتم و تقدیم ایشان کردم و خود‌ایشان با آن هنری که دارند ترجمه بسیار زیبایی از آن مقاله کردند. و در پایان‌این کتاب که‌این مقالات آمده است، یکی از آنها مقاله بنده است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: اما در موضوع دوم‌ایشان به من ارجاعی ندادند تا ببینم و دقتی کنم تا اشتباهی باشد یا نباشد و آن روز به من فرمودند کمک کن و من قبول کردم ولی موردی به من ارجاع نشد و نمی‌دانم آیا امروز مواردی قابل نقد در ترجمه های آیات الاحکام وجود دارد یا نه چون‌این کار بسیار ظریف است. به نظر من بسیاری از مترجمین در ترجمه آیات الاحکام اشتباه کرده اند و‌این کار بسیار مشکلی است و همه کس نمی‌تواند ترجمه کند.
مقدمه فاضلانه «نصر» بر کتاب
محقق داماد در ادامه گفت: به هر حال حالا که این کتاب منتشر شده است من دیدم که کار بسیار عظیمی است که مشتمل بر چند کار مهم است. ابتدا مقدمه‌ای که خود دکتر نصر سر ویراستار محترم دارند- البته خود‌ایشان تصمیم داشتند نقش سرویراستاری داشته باشند و خودشان ترجمه نکنند و از بهترین و متخصص ترین اسلام شناسان آشنا با متن قرآن خواهش کنند تا هر کسی بخشی را برعهده بگیرد؛ نظر‌ایشان این بود. اولا مقدمه‌ای بسیار فاضلانه در ابتدای این کتاب شریف نوشته‌اند که مقدمه‌ای بسیار خواندنی است. ترجمه قرآن هم ترجمه بسیار خوبی است البته از نظر سلیقه من ای کاش ترجمه را به نحو سنتی قدیمی و با الفاظی که متروک است انجام نمی‌دادند، این شاید سلیقه بعضی نباشد و اگر با لغت‌های رایج امروز ترجمه می‌شد شاید بهتر بود؛ اما من داوری نمی‌کنم.
تلخیص چهل کتاب تفسیری
او افزود: غیر از ترجمه، تفسیر بسیار مهم است. تفسیر بسیار مهمی را از چهل تفسیر معتبر تلخیص کرده‌اند اعم از شیعه و سنی و در همه، رفرنس‌ها و ارجاعات را داده‌اند که مطالب را از کجا نقل کرده‌ایم. این سه کار و کار چهارم همان مقالات ضمیمه است که از نویسندگان معتبر جهانی و از اسلام شناسان اعم از مسلمان و غیر مسلمان مقاله خواسته شده که درباره قرآن هر کسی مقاله عمیقی تالیف کرده و آورده‌اند. کار پنجم این است که خود‌ایشان همه مطالب را ادیت کرده‌اند. یعنی مقالاتی که به انگلیسی نوشته نشده بوده و عربی بوده خود‌ایشان ترجمه کرده‌اند یا اگر به انگلیسی بوده، خود‌ایشان مجددا ادیت کرده‌اند؛ لذا نقش سرویراستاری ایشان در این کتاب مستطاب بسیار بسیار ارزنده و قابل تقدیر است و امیدوارم خداوند به‌ایشان عمر با عزت عطا کند. ما توفیق ایشان را از خداوند متعال می‌خواهیم تا‌این چهره درخشان اسلامی همیشه در خدمت به اسلام و قرآن موفق باشد، ایشان نوه شیخ فضل الله نوری است؛ گفت: سحرم هاتف میخانه ز دولت خواهی گفت برخیز که دیرینه این درگاهی… به هر حال از بیت علم و مرجعیت انتظار می‌رفت که این کار را انجام بدهند.
ترجمه‌ای متناسب با ذائقه شرقی و‌ایرانی
عضو هیئت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ادامه سخنان خود گفت: اما این کتاب مستطاب به دست یک مترجم بسیار بسیار خوبی به فارسی ترجمه شده است. آقای دکتر انشاالله رحمتی مترجمی بسیار قوی است و کارهای زیادی در ترجمه دارد و همه ترجمه‌های او نیز ترجمه های خوبی هستند. این کتاب البته باید ترجمه به فارسی می‌شد، ولی مهم‌ترین جایگاه انتشار‌این کتاب در «غرب» است، چون زادگاه این کتاب «غرب» است و با ذائقه غربی تالیف شده است و در حقیقت به گونه‌ای تالیف شده که یک نفر غربی آن را دوست دارد. ذائقه غربی و شرقی از نظر تالیفات کاملا متفاوت و متمایز‌اند. شاید امروز ذائقه شرقی یک تالیف غربی را نپسندد همانطور که شاید ذائقه غربی هم تالیف شرقی را نپسندد، اما این کتاب به نوعی نوشته شده است که کاملا مطلوب ذائقه غربی است و آن را می‌پسندد.
او افزود: در ترجمه فارسی از سوی دکتر رحمتی و ویراستار محترم این ترجمه جناب مصطفی ملکیان هم سعی شده است که‌این کتاب را به زبان فارسی به گونه‌ای عرضه کنند که برای ذائقه فارسی زبانان و شرقیان به شیرین درآید و برای آن ها مطلوب باشد.
بنابراین این کتاب، یک کتابی است که جای آن در زمان ما خالی بود. یعنی انسان کاری را انجام بدهد که در زمان خودش جای آن خالی باشد و خلا را پر کند کار بسیار مهمی‌است. اینکه همه مجمع البیان یا المیزان را ترجمه کنند این کار جایی در غرب باز نمی‌کند، چون این کتاب به سبکی نوشته شده است که در مورد کتب مقدس دینی دیگر هم در غرب همین‌طور کار شده است
تفسیری معاصرانه
محقق داماد ادامه داد: البته نام ترجمه این کتاب را تفسیر معاصرانه قرآن گذاشته‌اند. در‌این زمینه نکته‌ای بگویم: واقع‌اش این است که ۱۴ قرن قبل، قرآن مجید بر قلب مبارک پیغمبر نازل شد و از زبان و حلقوم مبارک رسول الله به انسان خطاب و القا شد؛ از آن روز تا به حال هر کسی از ظن خود شد یار من و از درون من نجست اسرار من… هر کسی با درک و معرف خود شروع به تفسیر قرآن مجید کرد و هیچ نقطه‌ای نیست که بگوییم تفسیر قرآن باید در‌این نقطه بایستد و دیگر تمام!
قرآن مجید یک آب جاری است و در رودخانه تاریخ الی الابد جریان دارد، معنای ازلی بودن و ابدی بودن قرآن هم همین است. همانطور که خود قرآن برای همه انسان ها نازل شده است، ازلی و ابدی است، یعنی فرا زمانی است و زمان ندارد.
هر کتاب دیگری که یک انسان می‌نویسد مخصوص زمان خویش است. زمان دارد و در زمان خودش نوشته شده است و با گذشت چند سالی کهنه می‌شود. اما کتابی که فرا زمانی و فرامکانی است و زمان ندارد؛ ما در بستر تاریخ با معرفت خود آن را تفسیر می‌کنیم نه‌اینکه معانی متفاوت دارد؛ خداوند در سوره مبارکه واقعه قرآن می‌فرماید: فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظیمٌ إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَریمٌ فی کِتابٍ مَکْنُونٍ لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ تَنْزیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمینَ. «مطهر» یعنی ائمه اطهار، لذا در قرآن، تأویل آیه یعنی بطون آیات قرآن مجید را فقط مطهرون می‌توانند درک کنند، اما درک ظاهری قرآن هم مبین است؛ اما هر کسی در حد معرفت خودش از‌این رودخانه آب بر می‌دارد، به اندازه درک خودش و برای خودش آب بر می‌دارد؛ کسی یک پیاله و کسی یک سبو برمی‌دارد، به قول حکیم سنایی : عروس حضرت قرآن نقاب از رخ نیندازد… مگر‌اینکه ببیند جایش کجاست، عروس کی نقاب از چهره بر می‌دارد؟ وقتی جای خلوتی پیدا کند و نامحرمان را در جلسه نبیند. نقاب از رخ آنگه براندازد که دار العلم قرآن را منزه بیند از شیطان… لذا انسان باید مطهر باشد تا معنای قرآن را دریابد.
این فقیه و استاد برجسته حقوق در پایان سخنان خود تأکید کرد: قرآن در بستر تاریخ به گونه‌ای است که همیشه انسان‌ها تفسیر خود را از آن داشته‌اند و این تفسیر را در اختیار دیگران قرار داده‌اند و هیچ وقت این جریان عظیم تمام شدنی نیست. مترجم محترم نیز نام این تفسیر را، تفسیر معاصرانه گذاشته‌اند چون به نظر ایشان و بقیه استادان، این تفسیر برای این عصر، بهترین است.
