در مراسم بزرگداشت حضرت آیت الله سیّدرضی شیرازی که روز چهارشنبه ۲۸ مهرماه ۱۳۹۵ در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد، آیت‌الله دکتر سید مصطفی محقق داماد، رئیس شورای تولیت بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران به ایراد سخنرانی پرداخت.
متن سخنرانی ایشان بدین شرح است:
تاریخ اجتهاد شیعی نشان می‌دهد که در مقاطعی از تاریخ تحولاتی به خود دیده است که من در کتابچه تحولات اجتهاد شیعی، مکتب‌ها، حوزه‌ها و روش‌ها به اختصار بحث کرده‌ام. لذا در این جلسه از جهت دیگری سخن می‌گویم. آن چه که تاریخ خود نشان می‌دهد به اصطلاح یک واقعیت خارجی است. در آغاز قرن معاصر یکی از مقاطع تحولات، اجتهاد شیعی است که در حوزه سامرا اتفاق افتاده است. حوزه سامرا ویژگی‌هایش را مفصل نوشته‌ام که ویژگی‌های خاص آن چه بوده است که با حوزه نجف تفاوت دارد و با حوزه قم شباهت بیشتری دارد. علت این است که مؤسس حوزه قم یکی از شاگردان مرحوم میرزای شیرازی بوده‌اند. من به جهات مختلف کاری ندارم آن چه که در حوزه سامرا نقطه تحول است چیست؟ به نظر این جانب آنچه که امروز به اصطلاح حقوق معاصر به آن حقوق عمومی می‌گویند ما اگر اسمش را بتوانیم فقه عمومی بگذاریم، نقطه جهش و تحول عظیم در فقه عمومی در مکتب سامرا بنیان‌گذاری شده است. قسمتی از فقه عمومی، فقه سیاسی است. مباحث سیاسی یک مرتبه از روی مصلحت تصمیم گرفته می‌شود، به طور کلی مرجعی به مصلحتی تصمیم می‌گیرد اما گاهی یک فقه در چارچوب فقاهت تصمیم می‌گیرد و با ادله سنتی قضیه را حل می‌کند و با استدلال‌های فقه سنتی فتوا می‌دهد. این نکته در مکتب سامرا بسیار عظیم است. این فتوایی را که ایشان نقل کردند یک تصمیم نیست. شاید از دور هر کسی این فتوا را شنیده باشد، خیال می‌کند که میرزای شیرازی ناگهان بر اساس مصالح یک تصمیم گرفت. ما نیز در جوانی همین طور خیال می‌کردیم ولی این طور نیست. شما کتابچه تاریخ جریان تنباکو که شیخ حسن کربلایی -که مرد بزرگی است و آثارش متاسفانه به دست ما نرسیده است و من بسیار از حضرت آیت‌الله شهرستانی خواهش می‌کنم که تحقیق کنند که یادداشت‌های مرحوم کربلایی که در فقه معاملات یک دوره کامل به طوری که نقل می‌کنند از ایشان باقی مانده است، کجاست و چاپش کنند و دست ایشان را می‌بوسیم- و الان هیچ در دسترس نیست. که کتابی درباره تنباکو نوشته و خلاصه تاریخ را مفصل نوشته ولی به نکته‌ای که من اکنون می‌گویم اشاره نکرده است. آن نکته این است که اکنون نقل می‌کنم از استاد و دایی بزرگوارم مرحوم آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری که ایشان از پدرشان نقل می‌کردند که جریان تنباکو نزدیک ماه رمضان بود. میرزا گفت: درس عمومی تعطیل است و تمام ماه رمضان شب‌ها بعد از افطار یک جلسه در خانه‌اش گذاشت که تمام فضلای درجه یک درس را دعوت کرد و گفت این را به منزله یک مبحث فقهی مطرح کنید که این فتوا صادر شود یا نشود. مرحوم حائری یزدی نقل می‌کرد ایشان فرمود که هر کس می‌گوید که باید صادر شود باید استدلال کند و شروع کردند استدلال کردن و ایشان ایراد گرفتند و تمام استدلال‌ها را مانند سبک فقهی نقد کردند و گفت که این مجالس سی شب ادامه داشت. ایشان نقل می‌کند که آقا سید محمد فشارکی که خود فقیه بسیار بزرگی است که مرحوم حاج شیخ شاگرد ایشان بودند آمد سراغ من و گفت پیش میرزا برویم و من به همراه ایشان رفتم. ایشان مقابل میرزا نشست و رو کرد به ایشان و گفت آقا چند لحظه حق استادی را از من بردار که من می‌خواهم صحبتی کنم که شاید تندروی کنم و توهینی نشود. میرزا گفت که شما آزادی که هر چه می‌خواهی بگویی. باتندی گفت آقا سید چقدر تردید می‌کنید، این همه استدلال باز تردید می‌کنید؟ اینجا که رسید گفت: من می‌خواستم کسب اجازه از مقام دیگری کرده باشم و در این زمان نامه‌ای را به دست گرفت و گفت امروز به ناحیه مقدسه مشرف شدم و توسل کردم و این متن را فرمودند و به نامه اشاره کرد.
من تا به حال هیچ جا این را نقل نکرده بودم و این اولین بار بود.
میرزای شیرازی که نقطه عطفی برای تحول فقه عمومی است و من جمع‌آوری کردم که چه مباحث سیاسی با پشتوانه‌های فقهی در این مقطع مطرح شده خیلی مهم است که چه مباحث سیاسی با استدلالات فقهی ارائه شده است.
اما خصوصیت آیت‌الله سید رضی شیرازی، غیر از آزادگی، شرافت، اصالت و دامن‌پاکی چیست؟ من حضور اساتید بزرگ دانشگاه، بزرگان، علما و شخصیت‌های ارزنده حوزه علمیه مکرمه قم -که خدا را قسم می‌دهیم به اولیاء خودش که این حوزه را از هرگونه حوادث مصون نگه دارد و برای این ملت ذخیره و پشتیبان آزادی این ملت قرار دهد.- عرض می‌کنم به عقیده من آیت‌الله سید رضی شیرازی صفت بارزی که استاد را از دیگران ممتاز می‌کند، جامعیت ایشان است. سابق بر این یکی از نقاط مثبت حوزه‌های قدیم این بود که متخصص معقول و منقول بودند و همه چیز می‌دانستند معقول، منقول، ادبیات، تفسیر و تاریخ می‌دانستند اصلاً بنا نبود کسی بگوید من تفسیر نمی‌دانم. کم کم در سنوات اخیر این طور شد. ببینید علامه حلی چنان که آمده در رشته‌های مختلف علوم اسلامی آثار متعددی دارند.
امروز متأسفانه در رشته جدید دانشگاهی این مشکل هست که تنها در یک رشته تخصص دارند و متأسفانه به حوزه هم سرایت کرده است. این نقطه ضعف و یک شعار غلط است. اما توجه فرمایید آیت‌الله سید رضی شیرازی در تهران هم معقول و منقول و هم کلام، فقه و اصول را درس داده است.
ویژگی دوم که در دانشگاه هست و خدا کند به حوزه سرایت نکند و به روش سنتی خود ادامه دهند و روش خود را تغییر ندهند تا از آن‌ها فقها، حکما و مفسرین بزرگ بیرون بیایند و در واقع از خصوصیت برجسته آیت‌الله سید رضی شیرازی است همانا متن‌گویی و متن درس دادن ایشان است. امروز کسی می‌گوید من متخصص و استاد فلسفه هستم ولی نمی‌تواند دو خط از منظومه را معنا کند. پس از خصوصیات ایشان تدریس و تخصص در متون است. مرحوم محقق داماد از کسی شنیده بود که ایشان کفایه را شروع کرده ولی معتقد بودند که او نمی‌فهمند و سواد ندارد که بتواند کفایه تدریس کند. از آنجا که آدم صریحی بود و صراحت لهجه داشت، به وی گفت کفایه نگو، درس خارج بگو، زیرا درس خارج راحت‌تر است و کفایه در ضمیرهایش گیر می‌کنی و نمی‌توانی جمع کنی و آبرویت می‌رود.
آری، آیت‌الله سید رضی استاد واقعی است و آنچه از ایشان باقی‌مانده شرح منظومه است و تخصص متن یکی از خصوصیات و نقاط امتیاز این سید بزرگوار است و این دو امتیاز ایشان است. اما استاد غیر از مسائل علمی، دارای قدرت بیان، اصالت و نجابت نیز هستند.
