روشنگری دینی در غرب و جهان اسلام

درتاریخ قاره اروپا سه رویداد بزرگ رخ‌داده که به انقلاب و یا نهضت عنوان یافته و هرکدام به نوعی به دیگری مرتبط است؛
الف – نهضت اصلاح دینی که حدود پانصدواندی سال قبل یعنی دقیقا با اقدامی انقلابی توسط مارتن لوتر آغاز شد. وی در ۳۱ اکتبر ۱۵۱۷ میلادی صبحگاهان قبل از بیدار شدن مردم شهر اعلامیه‌ای با ۹۵ ماده بر درب کلیسای ویتنبرگ آلمان نصب کرد. موادی که همه سوالات واعتراضاتی الهیاتی به نظام حاکم برکلیسا بود.
ب- انقلاب کبیر فرانسه در ۱۴ ژوئن ۱۷۸۹ با یورش به زندان باستیل آغاز شد وموجب تحولات عظیم گشت.
ج- نهضت روشنگری که دقیقا برای آن آغازی نمی توان تعیین کرد. تنها چیزی که میتوان به عنوان آغاز برای آن گفت آنست که در آوریل ۱۷۴۶چارلز ادوارد استوارت، جوانِ مدعی سلطنت درانگلستان که از اعضای کلیسای کاتولیک رم و در سیاست حامی حکومت مطلقه بود و حکومت و ولایت مطلقه را حق الهی خود میدانست از کلادن مور شکست خورد و حکومت مبتنی بر دین جمع آوری شد. این نهضت از این جهت روشنگری عنوان یافت که نیروهای چارلز آخرین گروهی بودند که نیروهای ظلمت محسوب می شدند و روشنگران بر این باور بودند که بایستی آنانرا از ظلمت نجات داد.
ازین تاریخ در مناطق دیگر مانند فرانسه که ازجهات بسیاری به دست مقامات کاتولیک اداره می شد جرقه های روشنگری زده شد.
نکته جالب اینکه پیشروان حرکت روشنگری یک حزب متشکل نبودند واهداف و اغراضشان در نقاط مختلف اروپا یکسان نبود ولی اندیشمندان این حرکت در باب سیاست در انزجار چند چیز هم‌داستان بودند:
۱- انزجار ازحکومت خودکامه و نمودهای گوناگون آن
۲- شکنجه قضائی
۳- حبس بدون محاکمه
۴- ازدیاد اعدام
۵- فساد دستگاه قضائی
ولی به رغم هم داستانی در اهداف فوق راهی را که برای اصلاح امور فوق مطرح می کردند بسته به ماهیت موجود در منطقه کشور خودشان بود. جائی که پادشاهی مطلقه سلطه داشت بایستی سعی در محدودیت قدرت و اعطای آزادی بیان به مردم می‌کردند و جائی که سلطنت مشروطه و یا جمهوری بود باید تلاش در تفکیک قوا یعنی جدائی و استقلال قوای مقننه و مجریه و قضائیه به خرج می دادند. بقول ادوارد گیبون تاریخ نگار انگلیسی درکتاب تاریخ انحطاط وسقوط امپراطوری روم(The Decline and Fall of the Roman Empire ,v.1,p.66 ) :
«وقتی قوه مقننه توسط قوه مجریه منصوب شود ، اصول قانون اساسی آزاد چنان از دست می رود که جبران پذیر نیست. ».