تفکر قدرت اندیشانه فقیهان دوره صفوی بخصوص محقق کرکی که از نظریه ولایت مطلقه فقیه سرچشمه می گرفت، تا سالها بعد آثارش باقی ماند. در طی سالهای ۱۱۸۰ تا ۱۲۶۰ سه فقیه بسیار بزرگ زندگی کرده اند که تقریباً افکارشان به یکدیگر نزدیک بوده است یکی سید محمد باقر شفتی متولد ۱۱۸۰ ومتوفی به ۱۲۶۰قمری است ودیگری ملااحمد نراقی متولد ۱۱۸۵ است. سوم سید محمد طباطبایی معرف به سید مجاهد متولد ۱۱۸۰ فرزند صاحب ریاض و نوه وحید بهبهانی است .

از اینجا ما برآنیم تا از روشنگران دینی در قرون معاصر در جهان اسلام سخن بگوییم. نخست دربخش اهل تسنن و سپس درعالم تشیع گزارش میدهیم. شاید بتوان محمد عبده درمصر را از پیشکسوتان روشنگری دینی در قرون اخیر بدانیم. محمد عبده متوفی ۱۳۲۳ ق فقیه و حقوقدان مصری است.

یکی دیگر از بنیانگزاران مهم اساس نظام فکری و اجتماعی دولت­های اسلامی فقیه مکتب شافعی ابوالحسن علی­بن محمدبن حبیب ماوردی  (364 – 450) صاحب معتبرترین تألیف در حقوق دولتی (عمومی) مذهب سنی به نام "الاحکام السلطانیه" است. ماوردی در بصره متولد شد ولی دربغداد تحصیل و رشد کرد.