روشنگری دینی در غرب و جهان اسلام – جلسه سوم

شاید بتوان گفت که نخستین تلاش برای ارائه یک فهمی روشنگرانه از شرایط سیاسی واجتماعی بشر توسط حقوقدانانی بزرگ بنام شارل ،بارون دومونتسکیو، (۱۶۸۹-۱۷۵۵م) صورت گرفته است.او فرانسوی است و همه قبیله اش از حقوقدانان بودند ، طبعا او هم حقوق خواند. دانش حقوق دانشی است که فراگرفته و آموزش دیده اش را به دغدغه ودلواپسی اجتماعی وامیدارد، او را مدافع حق می سازد، تا آنجا که به دفاع حقوق فردی این و آن اکتفا نمی کند و مایل است که به دفاع از حقوق عامه بپردازد.

البته او از حکیمان بزرگ یونانی مانند ارسطو ، سیسرون ، توماس هابز ، رنه دکارت ، نیکولا مالبرانش ، جان لاک ، تأثیر پذیرفت وتوانست برمتفکرین پس از خود مانند دیوید هیوم ، توماس بین ، ژان ژاک روسو ، دورکیم ، اثر بگذارد ودرقوانین اساسی همه جهان ازجمله ایالات متحده امریکا تاثیر ببخشد.

او روحاً شخصی میانه رو ومعتدل بود وبراین باور بود که درداصلی جامعه بشری استبداد وخودکامگی حاکمان است ولی شورش وخونریزی کاری از پیش نمی برد.آنچه جامعه نیاز دارد قانون وبرای حاکمیت قانون آشنائی مردم به حقوقشان است وبرای آن امر روشنگری لازم دارد.

اونخست  درسال ۱۷۲۱ میلادی کار خودرا با نوشتن یک رمان با نامی مستعار تحت عنوان نامه های ایرانی (Lettres Persones) آغاز کرد که بسیار مورد استقبال قرارگرفت وبه عضویت فرهنگستان فرانسه انتخاب شد.

اینجانب برآن نیستم که درمحتوای  کتاب رمان نامه های ایرانی قضاوت  وداوری کنم ولی جای شگفتی است از کسی که حسب اطلاع به ایران نیامده وایران وجامعه آنرا از نزدیک ندیده درباره مسافرت دوایرانی می نویسد یک ریش سفید بنام «ازبک» و یک دوست جوانش بنام «ریکا» که به فرانسه آمده‌اند و به گشت و گذار مشغول شده و از قول آنان نامه‌هائی به وطنشان می نویسد. دراین نامه‌ها شگفتی وحیرت آنان از بسیاری ویژگیهای فرهنگ مسیحی ارائه می شود. آنان به لحنی طنز آمیز فرانسه و بطور کلی اوضاع اجتماعی اروپا را بیان می کنند. اعتقاداتی که مردم اروپا آنها را به نام دین مسیحیت مسلم می‌شمردند شرح می‌دهند. به نگاهی دیگر این رمان در واقع نوعی هجو نامه‌ایست از جامعه فرانسه آنروز و نهاد پاپی و تفتیش عقائد. البته این دو مسافر ضمنا درطول سفر از قوت و ضعف وطن خودشان ایران آگاه می شوند و به آنها هم اشاره می کنند. این کتاب را میتوان گفت نمونه ایست از نخستین گفتگوهای فرهنگ ها.

سپس منتسکیو درسال ۱۷۳۴ میلادی کتابی تحت عنوان « بازنگری علل عظمت وسقوط روم» منتشر کرد. وی دراین کتاب یکی از دلایل سقوط حکومتها را گستره مرزهای حکومت دانسته است. بعد از تالیف کتاب نامه ایرانی وکتاب بعدی، مونتسکیو درسال ۱۷۴۸میلادی به تالیف اثر عظیم وبرجسته خود «روح القوانین »( De l’esprit des Lois ) دست می زدند.  این کتاب با اقبال عمومی روبرو شد وبعد مضامین آن در اداره کشورها ودولت ها مورد بهره برداری بسیار قرارگرفت . اما به رغم توجه عامه مردم به این کتاب، روحانیون مسیحی کتاب او را مورد حمله انتقادی قرار دادند و آنرا بی اعتبار و بی ارزش دانستند. او ناچارشد قبل از مرگش برای دفاع از نظریات خود رساله دیگری تالیف کند.