قبلا گفتیم در تاریخ فقیهان شیعه در قرون اولیه مداخله در قدرت حاکم و تلاش برای تشکیل قدرت را به هیچوجه مشروع نمی دانستند و حتی به جز اقلیت اندکی قایل به اجرای حدود در زمان غیبت معصوم(ع) و اقامه نماز جمعه نبودند.

روشنگر قرن هشتم هجری در جهان اسلام را می توان ابوزید عبدالرحمن بن خلدون (808 – 732 هـ / 1406 – 1332 م) برشمرد، که مورخ، فیلسوف، اقتصاددان، سیاستمدار و معلمی مسلمان بود. او بالاخص پدر علم تاریخ و یکی از بنیانگذاران جامعه­شناسی محسوب است. مرتبه­اش به عنوان فیلسوف به مفهوم فنی کلمه، تقریباً به طور کامل تحت الشعاع شهرت وی در مقام جامعه­شناس و نظریه­پرداز تاریخ قرار گرفته است.

در مقابل مکتب معتزله، یکی از نظریه پردازان دولت در تاریخ تمدن اسلامی  ابوالحسن اشعری  (۲۶۰–۳۲۴ هجری)است. وی یکی از بنیان گزاران  مکاتب فقهی –كلامی اهل سنت بود که به مسأله سیاست توجه خاص داشت. ابوالحسن اشعری نظریه معتزله را درباره وجوب امامت قبول نداشت، زیرا معتزله وجوب را بر اساس عقل قرار می­دادند و امامت را به دلیل عقل واجب و ضروری می­شمردند.